در چه شرایطی به زن مهریه تعلق نمی گیرد ؟ احتمالاً پاسخ این سوال برای زن و شوهری که در حال منازعه حقوقی هستند،جذابیت دارد.

شاید جواب اولیه در مورد اینکه آیا در قانون ایران شرایطی که به موجب آن به زن مهریه تعلق نمی گیرد،پیش بینی شده است یا خیر؟ پاسخ منفی باشد.

سوالات مشابهی مطرح می گردد مبنی بر اینکه آیا به زن خیانتکار مهریه تعلق می گیرد؟ آیا به زن ناشزه مهریه تعلق می گیرد؟ و یا اینکه آیا به زن نازا مهریه تعلق می گیرد؟ و اساساً شرایط ندادن مهریه چیست؟

باید دانست مهریه از حقوق مالی غیرقابل انکار زن در عقد نکاح است و به عنوان اصل باید گفت مهریه اصولاً به زن تعلق می گیرد و شرایطی که مهریه به زن تعلق نمی گیرد،محدود هستند.

تصور برخی این است که شرایط ندادن مهریه و عدم تعلق مهریه به زن شامل مواردی مانند خیانت زن یا ناشزه بودن اوست.

با این وجود باید دانست به زن ناشزه مهریه تعلق می گیرد و نشوز مانع حقانیت زن برای مطالبه مهریه نیست.نشوز دارای آثاری مانند عدم استحقاق زن بر نفقه است ولی قانوناً خللی بر مهریه وارد نمی نماید.

حتی به زن زناکار نیز مهریه تعلق می گیرد.ملاحظه می گردد که حکم قانون در مورد تعلق مهریه در مواردی مانند نشوز زوجه و خیانت و زناکاری او با حکم عرف متفاوت است.همچنین به زن نازا مهریه تعلق می گیرد و نازایی مانع از حق زن بر مهریه نیست.

در عقد موقت،عدم تعیین مهریه موجب بطلان عقد می شود.ولی در عقد دائم حتی شرط عدم تعلق مهریه به زن،موجب بطلان عقد نیست.

به نظر ما شرایطی را که مهریه به زن تعلق نمی گیرد ،می توان به دو دسته عدم تعلق کلی مهریه و عدم تعلق جزئاً مهریه تقسیم و طی بندهای زیر بدان پرداخت:

۱-شرایطی که به طور کلی به زن مهریه تعلق نمی گیرد چیست؟

۱-۱ عدم تعلق مهریه به زن به جهت بطلان نکاح و عدم وقوع نزدیکی

این مورد، فرضی است که عقد نکاح به یکی از دلایل قانونی باطل باشد و بین زوجین نیز نزدیکی واقع نشده باشد. در اینجا چیزی به عنوان مهریه به زن تعلق نمی گیرد.

بیشتر بدانید : حق و حقوق زنان در طلاق توافقی

حتی اگر تمام یا قسمتی از مهریه پرداخته شده باشد می بایست مسترد گردد.البته اگر زن از باطل بودن عقد و نادرستی چنین ازدواجی مطلع نباشد و نزدیکی صورت گرفته باشد،زن مستحق مهرالمثل است.

مهرالمثل نوعی از مهریه است که با توجه به ویژگیهایی مانند سن،سطح تحصیلات،موقعیت اجتماعی و …زن و با توجه به همردیفان وی از جهت مسائل مذکور،تعیین می شود.

پس در این فرض اگر مهرالمسمی یعنی مهریه ای که قبلا در مورد آن توافق شده و میزان آن برخلاف مهرالمثل،معلوم است، بیشتر یا حتی کمتر از مهرالمثل باشد،بدان اعتنایی نمی شود و مهرالمثل توسط کارشناس تعیین می گردد.

۱-۲عدم تعلق مهریه به زن در فرض فوت یکی از زوجین در حالت عدم تعیین مهر و عدم وقوع نزدیکی

از جمله مواردی که به زن مهریه تعلق نمی گیرد،آن است که در عقد نکاح یا مهر تعیین نشده باشد یا عدم مهر شرط شده باشد و در این حالت یکی از زوجین قبل از نزدیکی فوت نماید.

در این فرض به زن هیچ چیزی به عنوان مهریه تعلق نمی گیرد. اگر در چنین حالتی بین زوجین نزدیکی واقع شود،به زن مهرالمثل تعلق می گیرد.

۱-۳عدم تعلق مهریه به زن از جهت فسخ نکاح قبل از نزدیکی

چنانچه عقد نکاح قبل از نزدیکی،فسخ گردد چیزی به عنوان مهریه به زن تعلق نمی گیرد.فسخ نکاح ممکن از سوی زن باشد و یا اینکه مرد.

چنانچه در فرض بالا،فسخ نکاح ناشی از ناتوانی جنسی شوهر باشد،زن مستحق نصف مهریه خواهد بود.

۲-شرایطی که جزیی از مهریه به زن تعلق نمی گیرد کدامند؟

در شرایطی ممکن است جزیی از مهریه به زن تعلق نگیرد.از جمله می توان موارد زیر برشمرد:

۲-۱ اگر مرد قبل از نزدیکی زن را طلاق دهد،زن مستحق نصف مهر خواهد بود.در اینجا اگر بیش از نصف مهریه به زن پرداخت شده باشد،می بایست مازاد آن به مرد مسترد گردد.

۲-۲ در ازدواج موقت نیز اگر مرد قبل از نزدیکی تمام مدت را ببخشد،نصف مهریه به زن تعلق می گیرد.

۲-۳ اگر تعیین مهریه به زن واگذار شده باشد در این صورت زن نمی تواند بیش از مهرالمثل را به عنوان مهریه تعیین نماید.برای مثال اگر مهرالمثل چنین زنی ۲۰۰ سکه طلا باشد و زن بر اساس شرط مورد نظر،مهریه را به تعداد ۴۰۰ سکه طلا تعیین نموده باشد،تنها ۲۰۰سکه به زن تعلق می گیرد و می توان با مسامحه در اینجا نیز بیان داشت قسمتی از مهریه به زن تعلق نمی گیرد.

۲-۴ در جایی که نکاح،قبل از نزدیکی فسخ می گردد و علت فسخ،ناتوانی جنسی شوهر(عنن)باشد،زن مستحق نصف مهر است و نصف دیگر در این حالت به زن تعلق نمی گیرد.

۲-۵ اگر نکاح واقع شده باطل باشد و بین زوجین نزدیکی صورت گرفته باشد و زن اطلاعی از فساد و بطلان نکاح نداشته باشد،در اینجا زن مستحق مهرالمثل است.پس اگر مهرالمسمی،۶۰۰ واحد و مهرالمثل چنین زنی ۴۰۰ واحد باشد،۲۰۰ واحد تفاوت بین این دو مهر به زن تعلق نمی گیرد.

نویسنده: مسعود فریدنی وکیل پایه یک دادگستری