وزارت شهرسازی یا وزارت مسکن و شهرسازی که در محاورات عمومی به کار می برند در حال حاضر دارای عنوان قانونی ای به نام «وزارت راه و شهرسازی» است.

وزارت شهرسازی ( راه وشهرسازی) یکی از وزارتخانه های مهم و حیاتی است که در حوزه های حمل و نقل،مسکن و شهرسازی اِعمال حاکمیت و تنظیم گری می نماید.

ما در این مقاله سعی می نماییم خوانندگان را به اجمال با تاریخچه،وظایف و اختیارات و به اقتضای حرفه خود به دعاوی و مسائل حقوقی و اداری مرتبط با این وزارتخانه آشنا نماییم.

۱-تاریخچه وزارت راه و شهرسازی

وزارت شهرسازی(وزارت راه و شهرسازی)دارای سابقه تغییرات ساختاری و سازمانی نسبتاً زیادی بوده است.

اولین تشکیلات مرتبط با این حوزه در تاریخ معاصر را می توان وزارت فوائد عامه که در سال ۱۲۹۸ قمری ایجاد شد عنوان نمود.

در سال ۱۳۰۱ شمسی اداره کل طرق و شوارع ایجاد گردید.و سال ۱۳۱۵ با تصویب مجلس وقت وزارت طرق و شوارع به وزارت راه تغییر نام یافت. و در سال ۱۳۵۳ وزارت راه و ترابری ایجاد گردید.

همچنین در سال ۱۳۴۲ وزارت آبادانی و مسکن ایجاد شد و  در سال ۱۳۵۳ با تصویب قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی،وزارت مسکن و شهرسازی تشکیل گردید.

با تصویب قانون تشکیل وزارت راه و شهرسازی در ۳۱/۳/۱۳۹۳ از تجمیع وزارتخانه های مسکن و شهرسازی و راه و ترابری، وزارت راه و شهرسازی ایجاد شد.

۲-وظایف و اختیارات وزارت شهرسازی یا همان وزارت راه و شهرسازی

بر اساس ماده یک قانون تشکیل وزارت راه و شهرسازی ، از تاریخ تصویب این قانون وزارت راه و شهرسازی از تجمیع وزارتخانه‌های مسکن و شهرسازی و راه و ترابری تشکیل می‌گردد. شرح وظایف و اختیارات وزارتخانه جدید شامل وظایف و اختیارات دو وزارتخانه مسکن و شهرسازی و راه و ترابری است.

و بر اساس ماده دو آن قانون : کلیه امکانات، تعهدات، اعتبارات، نیروی انسانی، اموال منقول و غیرمنقول در وزارتخانه‌های یادشده به وزارت راه و شهرسازی منتقل می‌شود.

بنابراین مجموع وظایف و اختیارات دو وزارتخانه مسکن و شهرسازی سابق و وزارت راه و ترابری تشکیل دهنده وظایف و اختیارات وزارت راه و شهرسازی می باشند.

لذا مسوولیت و تولیت حمل و نقل وترابری ،ساماندهی وضع مسکن،تدوین مقررات لازم برای حوزه شهرسازی،مکانیابی و برنامه ریزی برای سگونت گاهها و…از وظایف وزارت راه و شهرسازی است.

با توجه به قانون یاد شده و با ارجاع به ماده ۳ از قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و تعیین وظایف آنها مصوب ۱۶/۴/۱۳۵۳ با اصلاحات بعدی، جهت اتخاذ سیاست های لازم برای تعیین مناطق جمعیت،ایجاد تعادل جمعیتی بین مناطق مختلف، تامین نیاز مردم به مسکن و توسعه کمیت و کیفیت سطح استاندارد مسکن و… ؛ برنامه ریزی برای تعیین محل ایجاد شهرها با در نظر گرفتن موضوعاتی مانند کمبود آب با همکاری وزارت کشاورزی(وزارت جهاد کشاورزی امروزی) بر عهده وزارت راه و شهرسازی است.

مساله شهرسازی و تهیه طرح های جامع شهری و نظارت بر فعالیت های شهرسازی از دیگر وظایف وزارت راه و شهرسازی است.

موضوع مناقشه برانگیز و چندوجهی مسکن نیز با وظایف سازمانی وزارت راه و شهرسازی کاملاً مرتبط و به بیان دقیق تر از وظایف و مسوولیت های این وزارتخانه است.

تهیه استانداردهای ساختمان سازی و و تهیه و اجرای طرح های عمرانی شهری در حوزه موضوع مسکن و از وظایف وزارت راه و شهرسازی می باشد.

۳-مسائل حقوقی وزارت شهرسازی(وزارت راه و شهرسازی)

پرواضح است که برشمردن تمامی دعاوی حقوقی مربوط به وزارت راه و شهرسازی در این نوشتار،امکانپذیر نیست.اما از موارد مهم دعاوی می توان به دعاوی زیر را نام برد:

-تملاک اراضی و املاک جهت احداث راه های یا تاسیسات مرتبط با حمل و نقل مانند فرودگاه

–تملکات مربوط به قوانین اراضی و زمین شهری

-اختلافات ناشی از حریم راه ها و سلب منفعت از مالکین

-اعتراضات به مفاد طرح های جامع شهری

-شکایت از طرح ها و مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران

رویه قضایی به خوبی گویای اهمیت و شمار دعاوی مرتبط با وزارت شهرسازی (وزارت راه و شهرسازی) است.

۴-زیرمجموعه های وزارت شهرسازی (راه و شهرسازی)

وزارت راه و شهرسازی دارای شش معاونت مسکن و ساختمان، شهرسازی و معماری،حمل و نقل،برنامه ریزی و مدیریت منابع،توسعه مدیریت و منابع انسانی و معاونت تلفیق بودجه،حقوقی و امور مجلس است.

سازمان های مهمی مانند سازمان ملی زمین و مسکن،سازمان هواشناسی کشور،سازمان هواپیمایی کشوری و سازمان بنادر و دریانوردی و نیز شرکت های بزرگی مانند شرکت عمران شهرهای جدید،شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور از زیرمجموعه های وزارت راه و شهرسازی هستند.

ناگفته پیداست که اجرای درست و دقیق وظایفی که بر عهده وزارت راه و شهرسازی یا به تعبیر عموم، وزارت شهرسازی نهاده شده است اثر چشمگیری در توسعه کشور و ایجاد زیرساخت های لازم برای پیشرفت همه جانبه خواهد داشت.