راه های شکایت از همسر بابت فریب در ازدواج اعم از شکایت کیفری با عنوان فریب در ازدواج و یا دادخواست های حقوقی به خواسته های تأیید فسخ نکاح و مطالبه خسارات ناشی از فریب در ازدواج (تدلیس در نکاح) و موارد مرتبطی مانند موارد فریب در ازدواج (مصادیق فریب در ازدواج ) موضوع مقاله حاضر است.

مقدمه: عقد نکاح دارای ویژگی خاصی در بین سایر عقود می باشد. غلبه و اهمیت مسائل عاطفی و عشق اقتضای آن را دارد که راستی و درستی و بیان حقایق و واقعیات در مورد وضعیت های جسمانی، روحی و اجتماعی هر یک از زن و شوهر سرلوحه عملکرد آنها قرار گیرد.

فریبکاری و دروغگویی و کتمان حقیقت در تمام زمینه های زندگی اجتماعی مورد نکوهش است و مطمئناً چنین رفتارهای خلاف هنجاری در عقد نکاح ناپسندتر می باشد.

از همین رو قانونگذار بر مبنای اینکه خانواده و نکاح بر پایه عاطفه  و مهر بنا می گردد، برای فریبکاری در ازدواج هم از نظر کیفری و هم از حیث حقوقی ضمانت اجراهای معینی در نظر گرفته است.

 ضمانت اجرای کیفری یعنی مجازات نمودن فردی که مرتکب جرم فریب در ازدواج می گردد.

ضمانت اجرای حقوقی نیز یعنی اقامه دعوی متضرر از فریب در ازدواج که یا موجب انحلال عقد نکاح و بر هم خوردن و جدایی زوجین می گردد. (فسخ نکاح) و یا موجب تعلق گرفتن خسارت در ازای فریب در ازدواج.

در زیر ضمن توضیح راه های شکایت از همسر بابت فریب در ازدواج ، اجمالاً به جوانب موضوع نیز می پردازیم.

۱- شکایت کیفری از همسر بابت فریب در ازدواج

در ماده ۶۴۷ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) آمده است:

چنانچه هر یک از زوجین قبل از عقد ازدواج طرف خود را به امور واهی از قبیل داشتن تحصیلات عالی، تمکن مالی، موقعیت اجتماعی، شغل و سمت خاص، تجرد و امثال آن فریب دهد و عقد بر مبنای هر یک از آنها واقع شود مرتکب به حبس تعزیری از شش ماه تا دو سال حبس محکوم می گردد.

از دقت در متن این ماده می توان مفهوم و معنی فریب در ازدواج یا در نکاح را فهمید.

اینکه طرف مقابل خواه زن باشد یا مرد؛ به توسط همسر خود در مورد دارا بودن صفات خاصی که به صورت مثال در متن ماده آمده است، فریب بخورد به طوریکه اگر از واقعیت و فقدان آن وصف مطلع می گردید؛ تن به ازدواج نمی داد؛ توضیحی برای درک مفهوم فریب در ازدواج موضوع شکایت کیفری است.

تعدادی از مصادیق فریب در ازدواج یا همان موارد فریب در ازدواج در متن ماده ۶۴۷ ذکر شده است.

اما این مصادیق به صورت حصری نیستند، یعنی موارد فریب در ازدواج، منحصر و محدود به این امور نمی باشند.

بیشتر بدانید: فسخ نکاح به جهت پنهان کردن ازدولج قبلی

مسائل مربوط به شکایت کیفری فریب در ازدواج

۱-۱ برای شکایت کیفری فریب در ازدواج به کجا مراجعه نماییم:

در امور کیفری اصولاً دادسرای محل وقوع جرم برای شروع رسیدگی صالح می باشد.

بنابراین زن یا مرد شاکی از همسر خود بابت فریب در ازدواج می بایست به دادسرای محلی که جرم فریب در ازدواج در آنجا واقع شده است مراجعه و شکایت خود را در آنجا ثبت نماید.

البته چنانچه در آن حوزه قضایی، دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دایر و امکان ثبت چنین شکایتی در دفاتر مذکور میسر باشد، برای ثبت شکایت بایستی به دفاتر مذکور مراجعه کرد.

۲-۱ دلایل اثبات جرم شکایت کیفری فریب در ازدواج

برای اثبات هر جرمی می بایست دلایل وقوع جرم به دادسرا ارائه گردد.بهترین و مطمئن ترین ملاک برای اثبات تحقق جرم فریب در ازدواج، مندرجات سند نکاح یا به تعبیر رایج مردم ((عقدنامه)) است. مثلاً در عقدنامه قید شده که مرد، مجرد است یا زن دارای مدرک کارشناسی در فلان رشته دانشگاهی است و بعداً خلاف این گفته اثبات شود.

اما معمولاً امور واهی و در واقع موارد فریب همسر در نکاحنامه، منعکس نمی گردد.

در واقع در گرماگرم و شور و شوق آشنایی آمیخته با علاقه و عشق منتهی به عقد نکاح، زن یا شوهر به هر نیت خیر یا شری، وعده ها دروغین و فریبکارهایی، مطرح یا مرتکب می شود تا طرف مقابل را ترغیب به ازدواج نماید.بنابراین اثبات بسیاری از موارد فریب در ازدواج مشکل می باشد

با این حال استفاده از شهادت افرادی که در جلسات خواستگاری و ثبت عقد نکاح حاضر بوده اند و فیلم ضبط شده از جلسه عقد یا خواستگاری کمک مؤثری به اثبات بسیاری از مصادیق جرم فریب در ازدواج خواهد نمود.

تصور نمایید مردی خود را دارای مدرک تحصیلی دکتری حرفه ای در رشته ای تحصیلی معرفی نموده است. و برای زن نیز با سواد بودن و داشتن تحصیلات عالی همسر اهمیت زیادی داشته و بر اساس همین امر واهی با مرد مورد نظر ازدواج نموده است.

حال بعد از ازدواج مشخص شده است که آخرین مدرک تحصیلی مرد دیپلم است! و از طرفی زیر بار این موضوع نمی رود که خود را دکتر معرفی نموده است.

ولی بر حسب اتفاق در جلسه خواستگاری در پاسخ به سوأل یکی از بستگان یا والدین دختر در مورد میزان تحصیلات، خود را دارای مدرک دکتری معرفی نموده است. و پدر داماد نیز پسر خود را با لقب دکتر خطاب نموده است.

به نظر می رسد ارائه فیلم این جلسه دلیل مؤثری برای اثبات وضوح جرم فریب در ازدواج در کنار معرفی شهود برای ادای گواهی در این خصوص می باشد.

۳-۱ مجازات قانونی جرم فریب در ازدواج

بر اساس ماده ۶۴۷ قانون تعزیرات، مجازات این جرم شش ماه تا دو سال حبس است.

این مجازات با توجه به مواد ۵۸ و ۴۷ و ۴۶ و ۴۰ قانون مجازات اسلامی از جمله جرایمی است که قابلیت تعویق، تعلیق، آزادی مشروط و حتی نظام نیمه آزادی را دارد.

با توجه به غیر قابل گذشت بودن این جرم ، صرف گذشت همسر موجب عدم احراز مجازات محکوم علیه نخواهد بود.

۴-۱ زمان طرح شکایت کیفری فریب در ازدواج

طبیعتاً هرگاه زن یا مرد فریب خورده از موضوع فقدان امر یا صفت عنوان شده توسط همسر خود، مطلع خود، می تواند شکایت کیفری فریب در ازدواج را مطرح نماید.

اما به نظر می رسد عدم طرح دعوی بعد از اطلاع از موضوع و فاصله طولانی بین کشف دروغ همسر با زمان طرح دعوی، قرینه ای باشد بر اینکه امر یا صفت مورد نظر واقعاً تأثیری در وقوع ازدواج نداشته است و به بیان دیگر حتی با علم بر واقعیت امر نیز فرد شاکی تن به ازدواج با همسر خود نمی داد.

البته اثبات خلاف این موضوع نیز میسر می باشد. باید دانست در هر حال چنانچه ۵ سال از تاریخ وقوع جرم گذشته باشد موضوع مشمول مرور زمان تعقیب است که  ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی بدان تصریح داشته است. (چون جرم فریب در ازدواج از حیث درجه بندی مجازات ها طبق ماده ۱۹ همان قانون درجه ۶ می باشد.)

همچنین مرور زمان اجرای احکام این جرم ۷ سال می باشد.

در ادامه به بیان ضمانت اجراهای حقوقی فریب در ازدواج می پردازیم:

۲- طرح دادخواست حقوقی تأیید فسخ نکاح

فسخ یعنی بر هم زدن عقد که در اینجا ممکن است از جانب مرد یا زن مطرح شود.

فسخ نکاح یکی از موارد انحلال و بر هم زدن نکاح و جدایی زن و شوهر است.

بیشتر بدانید: راه های طلاق زن در قوانین ایران کدامند؟

مستند قانونی دعوی فسخ نکاح به علت تدلیس در نکاح (فریب در ازدواج) ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی است.

ماده یاد شده تصریح داشته است:

هرگاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده و بعد از عقد معلوم شود که طرف مذکور فاقد وصف مقصور بوده برای طرف مقابل حق فسخ خواهد بود خواه وصف مذکور در عقد تصریح شده یا عقد متبایناً بر آن واقع شده باشد. پس چنین فسخی مشمول قواعد و احکام شرط صفت می باشد و این وصف یا تصریحاً شرط شده است یا به تعبیر ماده ۱۱۲۸ عقد، متبایناً بر آن واقع شده است.

سوأل : مقدمات دادخواست حقوقی فسخ نکاح به استناد فریب در ازدواج چیست؟

برای برنده شدن در دعوی فسخ نکاح به استناد فریب در ازدواج بایستی قبل از ثبت دادخواست، فسخ نکاح از ناحیه خواهان به خوانده (همسر فریبکار) اعلام شود.

بهترین راه اعلام فسخ، ارسال اظهارنامه است. در اظهارنامه توضیح مختصری در مورد وقوع عقد و صفت یا امری که زوج یا زوجه خود را متصف به آن معرفی نموده است، ارائه و سپس اراده اظهارکننده بر فسخ نکاح به جهت چنین تدلیس و فریبکاری صریحاً اعلام می گردد.

با انکار مخاطب اظهارنامه، چاره ای جز ارائه دادخواست حقوقی به خواسته تأیید فسخ نکاح دارای مهلت خاصی است؟

در مورد شکایت کیفری به مسأله مروز زمان و تأثیر طرح با تأخیر شکایت فریب در ازدواج پرداختیم.

اما آیا فسخ نکاح به استناد تدلیس موضوع  ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی بایستی فوری مطرح گردد؟

به نظر می رسد فسخ نکاح به استناد ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی بایستی بعد از اطلاع از موضوع مطرح گردد وگرنه دادخواست تأیید فسخ نکاح با قرار عدم استماع دعوی مواجه می گردد.

البته اگر خواهان بر حق فسخ و فوریت آن اطلاع آگاه نباشد، عذر وی از جهت تأخیر در اقامه دعوی موجه تلقی می شود.

در مورد تأخیر فسخ نکاح بر مهریه باید گفت توجهاً به ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی فسخ نکاح بعد از وقوع نزدیکی، تأثیری بر حق زن مهریه ندارد، مگر اینکه مرد در دعوایی مطالبه خسارات ناشی از تدلیس در نکاح، محق در استرداد تمام یا قسمتی از مهریه اعلام گردد.

اما اگر عقد نکاح قبل از نزدیکی، فسخ گردد، زن حقی بر مهریه ندارد.

۳- دعوی مطالبه خسارت ناشی از تدلیس در نکاح

یکی از راه های شکایت از همسر بابت فریب در ازدواج که بر اساس قواعد کلی مسئولیت مدنی زمینه طرح آنها فراهم است؛ مطالبه خسارت ناشی از تدلیس در نکاح است.

خواهان چنین دعوایی می توان زن یا مرد باشند. ولی خوانده ممکن است شخصاً ثالثی باشند. مثلاً پدر زوجه، داماد خود را در مورد باکره بودن دخترش فریفته باشد.

به نظر می رسد حتی در صورت صدور حکم فسخ نکاح نیز، طرح دعوی مطالبه خسارت مانعی ندارد. در جایی که نزدیکی بین زن و شوهر واقع شده و مرد دعوی فسخ نکاح را مطرح می نماید ولی به جهت وقوع نزدیکی، مهریه زوجه محفوظ است، در چنین مواردی می توان خسارت تعلق گرفته به مرد را با مهریه (چنانچه پرداخت نشده باشد، تهاتر و محاسبه نمود.)

هر چند در چنین موردی یعنی در جایی که به جهت وقوع نزدیکی، امکان استرداد مهریه نیست، معمولاً مردان تمایل به شکایت کیفری برای تحت فشار قرار دادن جهت جبران های مالی و مادی دارند.

آنچه بیان شد در جهت توضیح راه های شکایت از همسر بابت فریب در ازدواج تدوین گردید که ضمن آن به موارد فریب در ازدواج پرداختیم.

نویسنده: مسعود فریدنی

وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی

تلفن تماس: ۰۹۱۲۳۹۷۸۱۱۷