زمین موات یکی از انواع حقوقی زمین است که کیفیت تشخیص آن و مرجع تشخیص موات بودن و ترتیب اعتراض به تشخیص مرجع مربوطه آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

با توجه به گستردگی مباحث مرتبط با اراضی موات سعی می نماییم با اتخاذ عناوین بندهای زیر به توضیح اجمالی بحث زمین موات بپردازیم:

زمین موات چیست؟

تعاریف زمین موات و مفهوم آن در فقه و حقوق کمی متفاوت است.

تعریف زمین موات در فقه

زمین موات از نظر فقهی به دو دسته اراضی موات بالاصاله یا اصلی و زمین موات بالعرض یا عرضی تقسیم می گردد.

زمین موات اصلی به زمینی گفته می شود که تاریخچه و سابقه مالکیت و عمران آن معلوم نیست.اما زمین موات عرضی یا عارضی زمینی است که با وجود اینکه قبلاً سابقه عمران و آبادانی داشته است،بعدها خراب شده است.

مفهوم اخیر یعنی تعریف فقهی اراضی موات بالعرض قرین معنای تعریف قانونی زمین بایر است.چون در ماده۴ قانون زمین شهری آمده است: اراضي باير شهري زمينهايي است كه سابقه عمران و احيا داشته و به تدريج به حالت موات برگشته اعم از آنكه صاحب مشخصي داشته و يا نداشته باشد

بیشتر بدانید: زمین بایر چیست؟ 

تعریف کفایه الاحکام از زمین موات

در صفحه۳۲۸ کتاب فقهی مذکور آمده است: موات زمینی است که به واسطه معطل ماندن زمین از آن استفاده نمی شود به گونه ای که بهره بردن از آن مشکل باشد.مگر اینکه به انجام عملیات به گونه ای که در عرف مردم آن زمین موات تلقی شود.

تعریف قانونی و حقوقی زمین موات

زمین موات به عنوان اصطلاح تعریف یا مصداقی از دسته بزرگتری از املاک و اراضی یا اموال مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است.از جمله آنکه:

زمین موات در قانون مدنی

در قانون مدنی،زمین موات به عنوان نمونه ای از اموالی که مالک خاص ندارند و در ضمن ماده ۲۷ به عنوان زمینهائی که معطل افتاده وآبادی و کشت و زرع در آنها نباشد تعریف شده است.

تعریف زمین موات شهری

اراضی موات شهری بر حسب مواد ۲ و ۳ قانون زمین شهری به آن دسته زمین هایی می گویند که اولاً-در محدوده قانوني و حريم استحفاظي شهرها و شهركها قرار گرفته اند و ثانیاً-سابقه عمران و احیا ندارند.

تعریف زمین موات روستایی یا غیرشهری

زمین موات در بند الف ماده یک قانون نحوه واگذاری و احیاء اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۵۸ چنین تعریف شده است:

زمینهایی است که سابقه احیاء و بهره‌برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است.

مرجع تشخیص اراضی موات چیست؟

بر اساس ماده ۱۲ قانون زمین شهری :  تشخيص عمران و احيا و تاسيسات متناسب و تعيين نوع زمين داير و تميز باير از موات به عهده وزارت مسكن و شهرسازي است اين تشخيص قابل اعتراض در دادگاه صالحه مي باشد

در تبصره های این ماده می خوانیم:.

تبصره ۱ – دادگاه نسبت به اعتراض خارج از نوبت و بدون رعايت تشريفات آيين دادرسي رسيدگي كرده و حكم لازم خواهد داد، اعتراض به تشخيص وزارت مسكن و شهرسازي در دادگاه مانع از اجراي مواد اين قانون نمي گردد.

تبصره ۲ – ملاك تشخيص مرجع مقرر در ماده۱۲ در موقع معاينه محل در مورد نوع زمينهايي كه از تاريخ ۲۲/۱۱/۱۳۵۷ وسيله دولت يا ارگانها و نهادها و كميته ها و دفاتر خانه سازي احداث اعياني يا واگذار شده بدون در نظر گرفتن اعيانيهاي مذكور خواهد بود

بنابراین مرجع تشخیص اراضی موات شهری،وزارت مسکن و شهرسازی است که البته از طریق کمیسیونی موسوم به کمیسیون ماده ۱۲ انجام می گیرد.

در مورد زمین های موات خارج از شهر در ماده واحده قانون مرجع تشخيص اراضي موات و ابطال اسناد آن آمده است: تشخيص موات بودن اراضي خارج از محدوده شهرها به عهده وزارت كشاورزي است كه از طريق هيات ۷ نفره اقدام مي نمايد و در صورتي كه متصرف فعلي منكر موات بودن زمين باشد از طريق دادگاه صالح اقدام به عمل مي آيد و چنانچه دادگاه راي به موات بودن زمين بدهد سند ابطال و از متصرف خلع يد خواهد شد.

منشا قانونی هیات های هفت نفره، لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیاء اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۵۸ می باشد.

بدون شک مباحث مربوط به اعتراض به تشخیص موات بودن اراضی واقع در محدوده و حریم شهر و نیز اراضی موات روستایی یا خارج از شهر و آثار آن دارای پیچیدگی های خاصی بویژه در مورد تملکات زمین شهری است.

پیشنهاد بازدید: وکیل شهرداری تهران

آنچه بیان شد در راستای ارائه عنواوین و سرفصل های مباحثی مانند انواع اراضی موات ، تعریف اراضی موات شهری و زمین موات روستایی و نحوه تشخیص اراضی موات و  مرجع اعتراض به تشخیص موات بودن زمین و البته اینکه زمین موات چیست ،تدوین گردیده است.

نویسنده: مسعود فریدنی

وکیل پایه یک دادگستری

تلفن: ۰۹۱۲۳۹۷۸۱۱۷